Theo CNBC, việc nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới là Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo sẽ là một động thái gây ảnh hưởng trên khắp châu Á.

Lý do dẫn tới lệnh cấm

Lệnh hạn chế xuất khẩu gạo mới nhất đến vào thời điểm diễn ra tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng. Một báo cáo gần đây của Liên Hợp quốc cho thấy có tới 783 triệu người bị đói trong năm ngoái do hậu quả của xung đột, COVID và khí hậu. 

Chỉ trong tuần trước, giá lúa mì đã tăng 13% và ngô tăng 9% sau khi Nga rút khỏi thỏa thuận cho phép UkrainA xuất khẩu ngũ cốc qua Biển Đen.

Tuy nhiên, lệnh cấm của Ấn Độ có thể đánh dấu sự khởi đầu của một giai đoạn khó khăn hơn đối với những người nghèo nhất thế giới, trong đó người tiêu dùng châu Á và châu Phi sẽ phải chịu gánh nặng lớn nhất.

Ấn Độ trở thành cường quốc xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới từ năm 2012 và hiện nước này xuất khẩu gạo sang hơn 140 quốc gia.

Trong tài khóa 2022-2023, Ấn Độ chiếm hơn 40% trong tổng lượng gạo xuất khẩu 55,4 triệu tấn của thế giới khi đạt kỷ lục xuất khẩu hơn 22,2 triệu tấn, nhiều hơn tổng lượng gạo xuất khẩu của 4 nhà xuất khẩu lớn tiếp theo trên thế giới là Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ cộng lại.

Việc Ấn Độ có động thái thắt chặt xuất khẩu gạo được dự báo sẽ tác động lên giá gạo toàn cầu và có thể sẽ đẩy giá gạo thế giới tăng lên cao hơn.

Lý giải cho việc ban hành lệnh cấm này, Chính phủ Ấn Độ cho hay quyết định này nhằm đảm bảo đủ nguồn cũng như giảm đà tăng giá ở thị trường nội địa.

Bộ Các vấn đề Tiêu dùng Ấn Độ cho biết giá gạo bán lẻ ở Ấn Độ đã tăng 11,5% trong năm qua và 3% trong vòng một tháng qua.

Bên cạnh đó, giới chuyên gia đã chỉ ra một số nguyên nhân dẫn tới việc Ấn Độ ra quyết định cấm xuất khẩu gạo tẻ thường : diện tích gieo trồng vụ Hè Thu, vụ quan trọng nhất của Ấn Độ giảm; lượng gạo xuất khẩu tăng mạnh trong 5 tháng qua; kiểm soát giá gạo.

Nông dân Ấn Độ trồng hai vụ lúa trong một năm. Vụ Hè Thu chiếm hơn 80% tổng sản lượng trong khi vụ Đông Xuân chủ yếu được trồng ở các bang miền Trung và miền Nam. Tây Bengal, Uttar Pradesh, Andhra Pradesh, Punjab, Odisha và Chattisgarh là những vựa lúa gạo chính của Ấn Độ.

Theo Bộ Nông nghiệp Ấn Độ, diện tích gieo trồng vụ Hè Thu đến ngày 10/7/2023 là 7,059 triệu hecta lúa, giảm 15,81% so với cùng kỳ năm 2022. Đây là lần đầu tiên sau nhiều năm, diện tích trồng lúa của Ấn Độ giảm.

Nguyên nhân chủ yếu là do mùa mưa đến chậm hơn và lượng mưa thấp hơn ở một số bang miền Nam, miền Đông và miền Trung đã ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động gieo trồng vụ Hè Thu.

Cũng có thông tin cho rằng người dân Ấn Độ đã chuyển sang trồng một số cây nông sản khác như kê.

Ấn Độ lấy năm 2023 là năm "Quốc tế về Kê" và khuyến khích người nông dân trồng cây này do tiêu thụ ít nước hơn, trồng được ở những vùng đất khắc nghiệt hơn.

Để thúc đẩy diện tích trồng lúa, Ấn Độ đã tăng giá mua thóc thường vụ mới của nông dân thêm 7% lên 2.183 rupee (26,63 USD)/100 kg.

Bên cạnh đó, kim ngạch xuất khẩu gạo của Ấn Độ tiếp tục tăng. Trong 5 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu đạt 5,121 tỷ USD tương đương 9,65 triệu tấn, tăng 15,29% về kim ngạch và 4,24% về khối lượng so với 5 tháng đầu năm 2022.

Quyết định cấm xuất khẩu gạo được đánh giá gây ra không ít thiệt hại cho các nhà xuất khẩu gạo cũng như nguồn thu ngoại tệ của Ấn Độ.

Những quốc gia châu Á nào bị ảnh hưởng?

Theo các nhà phân tích, Malaysia dường như là nước dễ bị tổn thương nhất, ông Barclays cho biết trong một báo cáo gần đây, nhấn mạnh sự phụ thuộc khá lớn của nước này vào gạo Ấn Độ.

Các nhà phân tích viết: "Nước này nhập khẩu một phần đáng kể nguồn cung gạo của mình và Ấn Độ chiếm một phần tương đối lớn trong lượng gạo nhập khẩu của nước này".

Singapore cũng có khả năng bị ảnh hưởng, với báo cáo cho thấy Ấn Độ chiếm khoảng 30% lượng gạo nhập khẩu của thành phố này.

Tuy nhiên, Barclays lưu ý rằng Singapore chủ yếu phụ thuộc vào nhập khẩu lương thực nói chung, không chỉ gạo. Singapore hiện đang trong quá trình tìm kiếm sự miễn trừ khỏi lệnh cấm của Ấn Độ.

Giá gạo hiện đang dao động ở mức cao nhất trong thập kỷ, với việc El Nino gây thêm rủi ro cho sản xuất toàn cầu tại các nhà sản xuất gạo lớn khác của châu Á như Thái Lan, Pakistan và Việt Nam.

Barclays chỉ ra rằng Philippines sẽ là quốc gia "chịu ảnh hưởng nhiều nhất trước sự gia tăng giá gạo toàn cầu", do tỷ trọng gạo cao nhất trong rổ CPI của quốc gia này. Tuy nhiên, phần lớn gạo nhập khẩu của quốc gia Đông Nam Á này đến từ Việt Nam.

Các khu vực bị ảnh hưởng khác

Châu Á không phải là khu vực duy nhất bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm xuất khẩu gạo của Ấn Độ, nhiều quốc gia châu Phi và Trung Đông cũng dễ bị ảnh hưởng.

BMI, một đơn vị nghiên cứu của Fitch Solutions, cho biết các thị trường dễ bị ảnh hưởng bởi các hạn chế xuất khẩu của Ấn Độ tập trung ở châu Phi cận Sahara và ở khu vực Trung Đông và Bắc Phi (MENA). Công ty đã trích dẫn Djibouti, Liberia, Qatar, Gambia và Kuwait là những nơi "tiếp xúc nhiều nhất".

Việc Ấn Độ thu hồi gạo trắng non-basmati, diễn ra sau lệnh cấm vận chuyển gạo tấm vào tháng 9 năm ngoái  Điều đó có nghĩa là có tới 40% lượng gạo xuất khẩu của Ấn Độ hiện đang "ngoại tuyến", theo dự báo của BMI.

Đây không phải là lần đầu tiên Ấn Độ áp đặt lệnh cấm xuất khẩu đối với gạo non-basmati, nhưng tác động lần này có thể sâu rộng hơn trước.

Vào tháng 10/2007, Ấn Độ đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu gạo non-basmati, chỉ để tạm thời dỡ bỏ lệnh cấm và áp đặt lại vào tháng 4 năm 2008, khiến giá tăng gần 30% lên mức cao kỷ lục 22,43 USD/trọng lượng (cwt).

Giá tăng gấp ba lần trong khoảng thời gian sáu tháng, theo một công ty nghiên cứu nông nghiệp, Trung tâm Khoai tây Quốc tế (CIP).

Samarendu Mohanty, giám đốc khu vực châu Á của CIP, lưu ý rằng Ấn Độ không phải là nước đóng vai trò chính trong xuất khẩu gạo non-basmati toàn cầu vào thời điểm đó và lệnh cấm hiện tại có "tác động sâu rộng hơn" so với 16 năm trước.

Ông nói thêm rằng mức độ của lệnh cấm sẽ phụ thuộc vào phản ứng của các nhà nhập khẩu và xuất khẩu gạo khác.

'Tình trạng lộn xộn có thể xảy ra' trên thị trường?

Theo CNBC, nếu các nhà xuất khẩu gạo lớn như Việt Nam và Campuchia áp đặt hình thức hạn chế xuất khẩu của riêng họ, và các nhà nhập khẩu lớn như Indonesia và Malaysia đua nhau tích trữ, thì thế giới sẽ xem xét "sự hỗn loạn có thể xảy ra trên thị trường gạo", Mohanty nói.

Ông cảnh báo rằng nó thậm chí có thể tồi tệ hơn hậu quả năm 2007.

"Quy mô những người bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm gạo của Ấn Độ sẽ lên tới hàng triệu người", ông Mohanty cho biết và nói thêm rằng, đồng thời cho biết thêm rằng những người tiêu dùng nghèo hơn ở các nước láng giềng của Ấn Độ, đặc biệt là Bangladesh và Nepal sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

"Có rất ít khả năng lệnh cấm xuất khẩu này được dỡ bỏ", đồng thời cho biết thêm rằng lệnh cấm sẽ được duy trì ít nhất cho đến cuộc tổng tuyển cử của Ấn Độ vào tháng 4 năm sau", theo ông Mohanty.

Quốc gia Nam Á hiện đang vật lộn với giá rau, trái cây và ngũ cốc cao, một vấn đề nhức nhối có thể ảnh hưởng đến triển vọng bầu cử của Thủ tướng Narendra Modi.

Lạm phát của Ấn Độ đã tăng lên 4,8% trong tháng 6 do giá lương thực tăng vọt vẫn nằm trong mục tiêu lạm phát của ngân hàng trung ương là từ 2% đến 6%.

Tuy nhiên, lạm phát "có nguy cơ đạt mức 6,5% trong tháng 7", HSBC ước tính trong một báo cáo ngày 24/7.

Các nhà kinh tế của HSBC cảnh báo rằng các sự kiện thời tiết cực đoan có thể gây thêm căng thẳng cho sản lượng cây trồng.

Ngân hàng lưu ý: "Nếu các lô hàng giảm, có thể có những tác động về giá toàn cầu, tràn sang lúa mì, là mặt hàng thay thế một phần". Các nhà kinh tế cho biết giá ngũ cốc đã tăng cả trong nước và toàn cầu, với giá sau này cũng bị ảnh hưởng bởi thỏa thuận ngũ cốc ở Biển Đen.

Giá lúa mì tăng vọt sau khi Nga rút khỏi thỏa thuận ngũ cốc ở Biển Đen .

Theo thỏa thuận, Moscow đồng ý cho phép Ukraina tiếp tục xuất khẩu ngũ cốc nhằm ngăn chặn cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu sau cuộc chiến với Ukraina.

Tuy nhiên, Điện Kremlin đã rút khỏi thỏa thuận vào tháng 7, cho rằng những lời hứa với Nga trong thỏa thuận đã không được thực hiện.

CNBC